Τα αρχαία μουσικά όργαναν ταξίδεψαν στα πέρατα της γης, για να τα γνωρίσουν οι απόδημοι Έλληνες που ζουν μακριά από την πατρίδα.

Ανάμεσα από τα γεγονότα που μας προκαλούν τόση θλίψη, άγχος και οργή, καμιά φορά πέφτει το μάτι μας σε κάποιες ξεχωριστές ειδήσεις, οι οποίες, ενώ δεν καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο στις ιστοσελίδες ή τις εφημερίδες, καταφέρνουν να χαρίσουν χαμόγελο στην πληγωμένη εθνική μας υπερηφάνεια.

Μια τέτοια είδηση ήταν η μεταφορά 42 αρχαιοελληνικών μουσικών οργάνων από το Μουσείο  του Κατακόλου Ηλείας στο Ελληνικό Μουσείο Μελβούρνης στην Αυστραλία, προκειμένου να γνωρίσουν οι νεότερες γενιές των απόδημων Ελλήνων την τεράστια συνεισφορά της μητέρας πατρίδας από την οποία κατάγονται, στην τέχνη της μουσικής. Διαβάζουμε ότι η έκθεση ξεκίνησε απο την προηγούμενη Δευτέρα και θα διαρκέσει 3 μήνες και τα εκθέματα θεωρούνται τόσο σημαντικά, ώστε κατασκευάστηκαν 42 ειδικές προθήκες,
 σύμφωνα με τις οδηγίες του εκθέτη, στις οποίες θα τοποθετηθούν τα μουσικά όργανα, ώστε οι επισκέπτες να τα βλέπουν απ' όλες τις πλευρές, αλλά και να ακούν ταυτόχρονα το ξεχωριστό ήχο που παράγει το κάθε όργανο χωριστά, αφού όπως διαβάσαμε, όλα τα όργανα είναι πλήρως λειτουργικά. Παράλληλα, η έκθεση θα πλαισιώνεται με την κατάλληλη σκηνογραφία.

Από το Μουσείο Κατακόλου  αντλήσαμε φωτογραφίες ορισμένων από τα  42 μουσικά όργανα:

Λύρα:

Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έγχορδο μουσικό όργανο (εφεύρημα του Ερμή) που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και διαδεδομένο από τους μινωικούς κιόλας χρόνους. Ήταν ένα μέσο εκπαίδευσης των νέων και συνδεόταν στενά με τη λατρεία του Απόλλωνα. Αποτελούσε μαζί με τον αυλό τα εθνικά (και "ανταγωνιστικά" πολλές φορές) μουσικά όργανα των Ελλήνων.

Στην πλέον πρώιμη μορφή της ("χέλυς") αποτελούνταν από το αντηχείο (ένα κοίλο όστρακο χελώνας με μια τεντωμένη παλλόμενη μεμβράνη από δέρμα βοδιού ή κατσικιού στο ανοικτό επίπεδο κομμένο μέρος του), τους δύο "πήχεις" (από κέρατα κατσίκας ή δύο όμοιους ελαφρά καμπύλους ξύλινους βραχίονες) και το "ζυγό" (ένα κυλινδρικό ξύλο, συνδεμένο εγκάρσια με τους βραχίονες). Οι ισομήκεις χορδές της (3 έως 12) κατασκευάζονταν

 αρχικά από....

καννάβι ή λινάρι και αργότερα από στριμμένα έντερα ή τένοντες ζώων (π.χ. προβάτου). Οι χορδές προσδένονταν στο χορδοτόνιο, περνούσαν από τον καβαλάρη ("μαγάδιον") και τεντώνονταν επί του ζυγού. Η ρύθμιση του τεζαρίσματος (χορδίσματος) επιτυγχανόταν αρχικά με τη βοήθεια δερμάτινων κορδονιών, ελεύθερων ή σταθερών ξύλινων πείρων αργότερα, αλλά και ξύλινων κλειδιών ("κολλάβων").

Ο εκτελεστής κρατούσε τη λύρα στο αριστερό μέρος του σώματός του (συχνά με τη βοήθεια ιμάντα) και με τα δάχτυλα του αριστερού πίεζε ή τραβούσε τις χορδές ενώ με το δεξί χέρι τις έπληττε με τη βοήθεια του "πλήκτρου". Το προσδεμένο με ταινία πλήκτρο αποτελούνταν από μια μεγάλη καμπύλη λαβή και μια βραχεία αιχμηρή λεπίδα συνήθως από φίλντισι, κέρατο ή κόκκαλο.

Το εξάχορδον (''σύντονον'') του Πυθαγόρα

Πρόκειται για επιτραπέζιο έγχορδο όργανο μελέτης των μουσικών φθόγγων σε σχέση με την τάνυση των χορδών που τις παράγουν.

Αποτελούνταν από ένα ορθογώνιο ξύλινο ηχείο, δύο παράλληλους καβαλάρηδες και έξι ίσες σε μήκος και πάχος παράλληλες χορδές που τεντώνονταν από διαφορετικά βάρη η καθεμία. Το σχήμα του τραπεζιού και οι αναλογίες των βαρών (4, 6, 8, 9, 12, 16) που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από τις αναγραφόμενες σε μια πολύ μεταγενέστερη ξυλογραφία.

Οι καβαλάρηδες πιθανότατα μπορούσαν να μετακινηθούν μεταβάλλοντας την τονικότητα της παραγόμενης κλίμακας.

ΠΗΓΕΣ: "Κ. Κορμιράντζος, Σύντονον - το αρχαϊκό σαντούρι"

Μουσικοί κώδωνες

Πρόκειται για ένα μελωδικό κρουστό όργανο.

Αποτελούνταν από μια ομάδα διασυνδεμένων ορειχάλκινων κωδώνων διαβαθμισμένου μεγέθους, ώστε να παράγονται οι επιθυμητοί μουσικοί φθόγγοι.

Οι κώδωνες λιμάρονταν εξωτερικά για την ακριβέστερη απόδοση (χόρδισμα) της κάθε νότας.

ΠΗΓΕΣ: "Μ. Λ. Γουέστ, Αρχαία ελληνική μουσική", "Σόλων Μιχαηλίδης, Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής", "Πολυδεύκης, Ονομαστικόν".

Η αρχαϊκή κιθάρα

Πρόκειται για έγχορδο όργανο με ξύλινο αντηχείο ημικυκλικής μορφής και ξύλινους βραχίονες που συνδέονταν ελαστικά με τις απολήξεις του ηχείου επιτρέποντας την ανεπαίσθητη πλευρική μετακίνησή τους δημιουργώντας έτσι έναν κυματιστό ήχο.

Πολλές φορές το ηχείο αποκτούσε μια κοίλη πεταλοειδή μορφή (όπως η φόρμιγγα) που μπορούσε μερικές φορές να εκφυλισθεί στη μορφή του γράμματος "υ" με τρείς ή τέσσερεις συνήθως χορδές. Ο κυλινδρικός ζυγός της έφερε εξισορροπητικά βάρη και τους μηχανισμούς τεζαρίσματος των χορδών

Ο τετράχορδος ελικών του Πυθαγόρα

Πρόκειται για έγχορδο όργανο μελέτης των μουσικών συμφωνιών και των μαθηματικών σχέσεων που τις διέπουν.

Αποτελούνταν από ένα τετράγωνο ξύλινο ηχείο, τέσσερεις ίσες σε μήκος και πάχος παράλληλες χορδές που τεντώνονταν από ισοβαρή μεταλλικά φορτία και έναν πλάγιο καβαλάρη (που περνούσε από την αρχή της πρώτης και το μέσον της τέταρτης χορδής).

Η ύδραυλις του Κτησιβίου

Πρόκειται για το πρώτο παγκοσμίως πληκτροφόρο μουσικό όργανο που εφηύρε ο Κτησίβιος τον 3ο αι. π.Χ.

Αποτελούνταν από α) δύο αντλίες παροχής αέρα (τύπου εμβόλου-κυλίνδρου), β) τον "πνιγέα" για τη διατήρηση σταθερής πίεσης αέρα, γ) το πληκτρολόγιο, και δ) τους μουσικούς αυλούς. Οι κύλινδροι ήταν τοποθετημένοι εκατέρωθεν του "πνιγέα" και διέθεταν αντεπίστροφες βαλβίδες που ελέγχονταν αυτόματα από δύο ορειχάλκινα δελφίνια, ενώ τα έμβολά τους κινούνταν παλινδρομικά με τη βοήθεια χειρομοχλών. Ο πνιγέας αποτελούνταν από ένα κυλινδρικό δοχείο με νερό εντός του οποίου ήταν βυθισμένη και πακτωμένη σε μικρή απόσταση από τον πυθμένα μια ανάστροφη χοάνη. Στη χοάνη συνέκλιναν οι δύο αγωγοί παροχής αέρα των κυλίνδρων ενώ ένας άλλος αγωγός οδηγούσε τον αέρα με σταθερή πίεση στο συλλέκτη του πληκτρολογίου (καθότι ο πλεονάζων αέρας διέφευγε από τον πυθμένα της χοάνης και έτσι εξασφαλιζόταν η σταθερότητα των μουσικών φθόγγων που εξαρτιόνταν πλέον μόνο από το μήκος των αυλών).

 

Όλα τα μουσικά όργανα, με λεπτομέρειες για την κατασκευή και χρήση τους αλλά και με τις βιβλιογραφικές πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν οι βασικές πληροφορίες, μπορείτε να δείτε στο εξαιρετικό site http://www.kotsanas.com/, το οποίο είναι αφιερωμένο στα επιτεύγματα της αρχαίας τεχνολογίας και περιέχει ιδιαιτέρως σημαντικά στοιχεία και εικόνες απο τα εκθέματα που σχετίζονται με την αρχαία ελληνική τεχνολογία.

Agiovasilema